- Si deus est animus, ut carmina nobis dicunt, Hic pura mente colendus praecipue sit tibi. -
- Si deus est spiritus, nobis ut cantus dicunt, Ille tibi maxime sit pura mente adorandus. -
Hoc distichon audi
Erasmi commentarium
Vulgus existimabat deum placari victimis pecudum, rebusque corporeis. Verum cum deus ipse sit animus, hoc est mens non corpus, et consentaneum est simile gaudere simili, nimirum potissimum colendus est puritate mentis. Quin et hodie vulgus Christianorum corporeis quibusdam ceremoniis colit deum, cum gratissimus cultus sit animi pietas. Tales enim adoratores quaerit pater, qui in spiritu adorent, cum ipse sit spiritus. Nulla gratior pietas diuis, quam si vitam illorum imiteris, hoc est, tolerantiam, mansuetudinem, castimoniam. Atqui haec animi sunt. Animus est deus: Fac quantum potes a corpore te abducas, et ad illum quantum potes accedas, et gratissimum immolaris sacrificium. Pura mente: Nam vulgus lotis manibus ac pedibus ad sacrum accedebat. Tu mentem purga. Huius sordes deum offendunt, qui videt ea quae sunt in animo, non in corpore. Si deus: Si hic non dubitantis est, sed ratiocinantis. Vt carmina: Nam Vergilius in sexto deum spiritum et mentem vocat. Praecipue: Vt intelligas non damnari cultum corporalem, sed hunc tamen, nempe animi, esse deo gratissimum.
- Plus vigila semper, nec somno deditus esto. Nam diuturna quies vitiis alimenta ministrat. -
- Plus vigila semper, ne somno deditus esto. Nam diuturna quies ministrat alimenta vitiis. -
- Plus vigila semper, ne somno deditus esto. Nam perpetuum otium dat cibum vitiis. -
Erasmi commentarium
Sensus est: Cum vita vigilia sit, iuxta Plinium, cauendum est, ne maximam vitae partem somno perdamus, praesertim cum e somnolentia vitia multa nascantur et corporis, et animi.
- Virtutem primam esse puta compescere linguam.
Proximus ille deo, qui scit ratione tacere. -
- Puta virtutem primam esse compescere linguam.
Ille qui scit ratione tacere proximus Deo. -
- Puta virtutem primam esse retinere linguam. Ille qui scit ratione tacere est proximus Deo. -
Erasmi commentarium
Prima, id est, summa maximaque virtus est moderari linguam, ne quid temere loquaris. Deus enim, qui sapientissimus est, raro loquitur, et non nisi necessaria, quum nihil non videat, nihil non intelligat. Itaque proximus est deo qui sapienter et animi iudicio nouit tacere.
- Sperne repugnando tibi tu contrarius esse. Conveniet nulli qui secum dissidet ipse. -
- Tu sperne repugnando esse contrarius tibi. Ipse qui dissidet secum conveniet nulli. -
- Tu contemne repugnando esse alienus tibi. Ipse qui dissentit secum proerit nulli. -
Erasmi commentarium
Qui secum ipse pugnat, nec sibi constat, huic cum aliis conuenire non potest. Hoc est, qui moribus est inaequalibus, nec vllo certo vitae instituto, is non est aptus ad aliorum consuetudinem.
- Si vitam inspicias hominum, si denique mores, quum culpent alios, nemo sine crimine vivit. -
- Relinque nocitura quae tenes, quamvis cara sint. Tempore utilitas debet praeponi opibus. -
- Abiice damnosa quae habes, quamquam amata sint. Nonnunquam utilitas debet praeferri divitiis. -
Erasmi commentarium
Aliquoties expedit in loco res charissimas abiicere, si periculum afferant, veluti gemmas et aurum, quo vita sit in tuto, aut voluptates, quo valetudini consulamus. Non enim voluptates spectari debent, sed vtilitas.
- Constans et lenis, ut res expostulat, esto. Temporibus mores sapiens sine crimine mutat. -
- Esto certus et lenis, ut res expostulat. Sapiens mutat mores temporibus sine crimine. -
- Esto certus et placidus, ut res requirit. Sapiens mutat mores temporibus sine culpa. -
Erasmi commentarium
Pro tempore licet alios atque alios mores sumere, vt modo grauis sis, modo lenis, hoc est placidus ac remissus, pro re proque loco. Vide num legendum sit ‘leuis’ pro lenis, quod magis respondet ad constans, vt sit sensus: aliquando persistendum in sententia, aliquando mutandum consilium pro tempore. Porro versus constabit si legas, ‘Constans et leuis, vt res cunque expostulat esto.’ Neque dubitem affirmare hanc germanam esse lectionem. Tametsi Planudes priorem sequitur sententiam, quippe qui verterit in hunc modum. Ἐμβριθὴς ἔσο καὶ πραΰς, ὥςγε τά πργάματα ἀπαίτει. Id est, seuerus esto ac placidus, prout res postulant. Πρὸς γὰρ τούς καιροὺς ὁ σοφὸς μεταβάλλετ᾽ ἀμέμπτως.
- Nil temere uxori de seruis crede querenti. Saepe etenim mulier quem coniux diligit odit. -
- Cumque mones aliquem, nec se ipse velit moneri, Si sit charus tibi, noli desistere coeptis. -
- Cumque mones aliquem, nec se ipse velit moneri, si sit amicus tibi, noli desistere in quo coepisti. -
Erasmi commentarium
Non satis est leuiter admonere peccantem amicum: vrgendus est, insistendum, vt vel improbitate vincas, si quid erit, quod ad famam illius aut salutem pertineat.
- Dilige alios sic ut sis tibi charus amicus. Esto bonus bonis sic, ne sequantur te mala damna. -
- Ama alios sic ut sis tibi charus amicus. Esto bonus bonis sic, ne sequantur te malae culpae. -
Erasmi commentarium
Sic amicis vtere vt ipse tibi sis proximus. Sic aliis benefac, ne tibi ipsi noceas. In priore versu est venusta redditio similium, in dilige et amicus; in secundo contrariorum, bonis et mala.
- Rumores fuge, ne incipias novus auctor haberi, Nam nulli tacuisse nocet, nocet esse locutum. -
- Fuge rumores, ne incipias haberi novus autor Nam nocet nulli tacuisse, nocet esse loquutum -
- Rumores fuge, ne fias nouus autor vocari
Nam silentium nullum vulnerat, vox vulnerat. -
Erasmi commentarium
Ne quid in vulgus sparseris, propterea quod rumor saepenumero in eius caput recidit, a quo profectus est. Si rumor nihil habet periculi, tamen nihil nocet siluisse; si quid habet, nocet loquutum esse.
- Rem tibi promissam certo promittere noli.
Rara fides, ideo, quia multi multa loquuntur. -
- Noli promittere certo rem promissam tibi. Nam Quia multi loquuntur multa, ideo fides rara. -
- Rem tibi promissam non dubie promittere noli.
Rara est fides, ergo, quia multi homines res multas loquuntur. -
Erasmi commentarium
Noli certo promittere cuiquam alieni promissi fiducia. Quod in te situm est, id praestare potes; alienam fidem praestare non potes. Et vulgus hominum ad pollicendum facillimum in praestando saepe fallit.
- Cum te quis laudat, iudex tuus esse memento.
Plus aliis de te, quam tu tibi credere noli. -
- Cum quis laudat te, memento esse tuus iudex. Tu noli credere aliis plus de te quam tibi. -
- Cum te homines laudant, ipsum iudicare memento.
Plus alios de te quam tu te aestimare noli. -
Erasmi commentarium
Ne teipsum aestimaris aliorum laudatione, sed tua ipsius conscientia. Teipsum interroga qualis sis, et si animus tibi responderit te longe alium esse quam hic aut ille te facit, magis credere debes tibiipsi, cui notior es quam aliis.
- Officium alterius multis narrare memento,
Atque aliis quum tu benefeceris ipse sileto. -
- Memento narrare officium alterius multis, Atque ipse sileto quum tu benefeceris aliis. -
- Beneficium alterius hominibus multis narrare memento,
Atque aliis de tuis beneficiis ipse sileto. -
Erasmi commentarium
Beneficii accepti meminisse oportet, obliuisci dati. Qui dat beneficium, eius est dissimulare se dedisse, ne commemorando videatur opprobrare. Eius qui accepit est passim praedicare, ne videatur ingratus et immemor.
- Multorum cum facta senex et dicta recenses,
Fac tibi succurrant iuuenis quae feceris ipse. -
- Cum senex recenses facta et dicta multorum, Fac quae iuuenis ipse feceris succurrant tibi. -
- Multorum cum acta senex et dicta meministi,
Fac te adiuvant adulescentia acta quae tu feceris ipse. -
Erasmi commentarium
Senes qui multa viderunt et audierunt, multorum dicta factaque solent referre. Sed curandum est, vt ita nos geramus in iuuentute, vt in senectute succurrat nobis non solum quid alii recte dixerint ac fecerint, verum etiam quid nos ipsi.
- Ne cures si quis tacito sermone loquatur.
Conscius ipse sibi de se putat omnia dici. -
- Cum fueris felix, caveto quae sunt adversa. Ultima non respondent eodem cursu primis. -
- Cum fueris felix, quae sunt mala caveto.
Non simili via adveniunt ultima primis. -
Erasmi commentarium
In rebus secundis ne quid accidat aduersi cauendum est. Solet enim fortuna saepius verti in diuersum, et laetis initiis addere tristem exitum. Ergo quum res secundae sunt maxime, tum maxime meditandum est, quo pacto aduersam fortunam feras, ne, si inexpectata venerit, et improuisum te oppresserit calamitas, succumbas.
- Cum dubia et fragilis sit nobis vita tributa,
In morte alterius spem tu tibi ponere noli. -
- Cum vita tributa nobis sit dubia et fragilis, Tu noli ponere spem tibi in morte alterius. -
- Quia dubia et fragilis est nobis vita tradita,
In morte hominis spem tu tibi habere noli. -
Erasmi commentarium
Legendum est hoc haeredipetis, et qui testamentis inhiant. Fit enim saepenumero, vt qui mortem alterius expectabat, prior ipse moriatur, etiam si iunior aut robustior fuerit. Nam ipsa hominis vita fragilis et incerta res est, et quouis casu abrumpitur.
- Exiguum munus cum dat tibi pauper amicus,
Accipito placide plene et laudare memento. -
- Cum pauper amicus dat exiguum munus tibi, Accipito placide et memento laudare plene. -
- Parvum donum cum dat tibi pauper amicus,
Sumito placide plene et laudare memento. -
Erasmi commentarium
Munera sunt aestimanda non suo precio, sed animo donantis. Ita legimus summos principes aquam manu caua haustam et malum oblatum summa cum alacritate perinde vt maximum munus accepisse. Accipito placide: alacri vultu, vt ostendas tibi gratum esse. Et plene, id est non maligne, sed candide, vt prae te feras, pro exiguo munere te multum debere.
Infantem nudum quum te natura crearit, Paupertatis onus patienter ferre memento.
- Quum natura crearit te nudum infantem, Memento ferre patienter onus paupertatis. -
- Infantem nudum quia cum te natura creavit,
Penuriae onus patienter ferre memento. -
Erasmi commentarium
Quum natura nudos produxerit, satis intelligere possumus diuitias alienas esse, neque secundum hominis naturam. Si membrum perdis, est fortasse quod doleas, aliquid tui decessit. Sin opes auferuntur, aut non contingerunt, noli valde cruciari. Siquidem in his quae vere sunt hominis, nihilo plus habent reges quam tu pauper. Vis scire quid vere tuum sit? Cogita quid habueris quum nascereris.
Ne timeas illam quae vitae est ultima finis. Qui mortem metuit, quod vivit perdit id ipsum.
Si nemo amicus respondet tibi ut adiuvet te, Noli incusare deum, sed ipse coerce te.
Si tibi ut adiuvet te nemo respondet amicus, Culpare deum noli, sed te ipse culpa.
Erasmi commentarium
Nihil est acerbius quam amicus ingratus. Quod tamen si acciderit, non est imputandum deo, tanquam illius acciderit culpa. Quin potius teipsum coerce, ne denuo benefacias ingratis. Quidam enim si benefacientibus fortuna non respondeat, superos incusant, dicentes eos non habere rationem recte factorum, quum eius acciderit culpa, qui sine delectu contulit beneficium.
Ne tibi quid desit, quaesitis utere parce, Utque quod est serves, semper tibi deesse putato.
Ne quid desit tibi, utere parce quaesitis, Utque serves quod est, semper putato deesse tibi
Ut tibi nihil desit, pecuniam consume modice, Utque quod habes serves, semper tibi deesse credito.
Erasmi commentarium
Vtere parce: modice, non profuse; quaesitis, id est partis. Et vt serues quod habes, semper imaginare tibi deesse, vt semper aliquid addas. “Sera” autem, vt inquit Hesiodus, “in fundo parsimonia est.”
Quod praestare potes, ne bis promiseris ulli, Ne sis ventosus, dum vis urbanus haberi.
Quōd prāe|stāre po|tēs,|| nē | bīs prō|mīseri|s ūlli, Nē sīs | vēntō|sūs, || dūm | vīs ūr|bānus ha|bēri.
Quod potes praestare, ne promiseris bis ulli, Ne sis ventosus, dum vis haberi urbanus.
Quod explere potes, ne nimium promiseris ulli, Ne sis inconstans, dum vis humanus videri.
Erasmi commentarium
Quod non possis efficere, ne semel quidem est promittendum, ne temere facias. Porro quod praestare possis, id iterum atque iterum promittere iactantiae est, non humanitatis. Molesta est verbosa promissio, molestior exprobratio.
Qui simulat verbis nec corde est fidus amicus, Tu quoque fac simile, sic ars deluditur arte.
Qui simulat verbis est nec fidus amicus corde, Tu quoque fac simile, sic ars deluditur arte.
Qui imitat vocibus nec corde est fidelis amicus, Tu etiam fac simile, ergo ars decipitur arte.
Erasmi commentarium
Erga eum qui fuco vtitur, tu item contra vtere fuco, et iuxta prouerbium, “Cretiza contra Cretensem.” Satius est nonnunquam retinere simulatum amicum, quam reddere apertum inimicum. Id enim fiet, si ostenderis te sentire fucum.
Noli homines blandos nimium sermone probare. Fistula dulce canit, volucrem dum decipit auceps.
Noli probare nimium homines blandos sermone. Fistula canit dulce, dum auceps decipit volucrem.
Noli homines adulantes nimium vocibus probare. Instrumentum musicum suaviter canit, aves dum decipit venator.
Erasmi commentarium
Semper suspecta sit tibi blandiloquentia. Nec aestimes homines ex bonis dictis, sed ex benefactis. Insidiatur tibi quisquis admodum blandus est. Memento sic capi et illici aues, videlicet imitatione vocis. Et assentatione maxima pars hominum capitur, dum adulator sese ad omnes affectus attemperat.
Si tibi sint nati nec opes, tunc artibus illos Instrue, quo possint inopem defendere vitam.
Si nati nec opes sint tibi, tunc instrue illos artibus, quo possint defendere inopem vitam.
Si tibi sint nec divitae quas tribuas filiis, ergo artibus illos Instrue, ut possint pauperem defendere vitam.
Erasmi commentarium
Artem, vt habet prouerbium, non solum quaeuis terra, sed quaeuis etiam alit fortuna. Vnde certissimum viaticum est ars, quae quocunque terrarum venias defendit ab egestate. At nunc vulgus liberos suos diuitum aut principum ministeriis dedicat, vbi duo simul maxima discant mala: luxum et ocium. Porro quod hic praecepit pauperibus esse faciendum, id ego suaserim diuitibus quoque, vt liberos suos iubeant artem aliquam discere, vnde geminum commodum consequantur. Primum, prima illa aetas artificio occupata longe paucioribus inficietur vitiis. Deinde si fortuna abstulerit opes, non erit cur vel mendicent, vel ad sordidas aut foedas artes adigantur, puta turpe ministerium, aut militiam.
Quod vile est charum, quod charum est vile putato. Sic tibi nec parcus, nec avarus habeberis ulli.
Putato quod est vile charum, quod est charum vile. Sic habeberis nec parcus nec avarus ulli tibi.
Quod indignum est pretiosum, quod pretiosum est indignum putato. Sic tibi nec frugalis nec avarus videberis alicui.
Erasmi commentarium
Quod vulgus magnifacit, tu contemne. Quod vulgus negligit, tu magnifacito. Ita fiet, vt nec tibi sis parcus. Audebis enim vti quae non magnifacis. Neque cuiquam videaris auarus, quum non expetes auide, neque seruabis attente, quae cupiunt illi. Vulgus plurimi facit diuitias, minimi facit probitatem et eruditionem. Tu inuerte aestimationem. Res autem cuique tales sunt, qualis est de his opinio. Vulgus lautam rem putat pauonem aut rhombum. Tu contra vilem rem putato, et puta rem esse lautissimam ouum gallinae recens, lactucam, pullum gallinaceum. Ita nec tibi videberis sordidus, quum habeas lauta tuo iudicio, nec aliorum expetes lautitias, quae tibi viles sunt.
Quae culpare soles, ea tu ne feceris ipse. Turpe est doctori cum culpa redarguit ipsum.
Quaē cūl|pāre so|lēs, || ea | tū nē | fēceri|s īpse. Tūrp(e) ēst | dōctōr|ī || cūm | cūlpa re|dārgui|t īpsum.
Ne tu ipse feceris ea quae soles culpare. Est turpe doctori cum culpa redarguit ipsum.
Quae culpas frequenter, ea tu noli facere ipse. Inhonestum est magistro cum culpa refutat ipsum.
Erasmi commentarium
Turpe est committere te, quod doces alios non esse committendum. Vita turpis abrogat autoritatem docenti.
Quod iustum est petito, vel quod videatur honestum. Nam stultum est petere quod possit iure negari.
Petito quod est iustum, vel quod videatur honestum. Nam est stultum petere quod possit negari iure.
Res iustas petito, vel res quae videantur honestum, Enim stupidum est petere quod possit recte negari.
Erasmi commentarium
Quod inhonestum est, a nemine petendum est. Nullus enim debet cuicquam in re turpi morem gerere. Aut sic: quod iniustum est, id est quod non debetur, iure negari potest. Ergo non a quouis petas, sed ab eo cuius officium est praestare quod petis, neque quiduis, sed quod cum honestate coniunctum est. Nam id petitur aliquando et ab his qui non debent.
Ignotum noli tu aestimare plus quam notos. Scita sunt vera probatione, inscita casu.
Erasmi commentarium
Ne facile commutes nota cum ignotis, puta amicum, vel rem, vel vitae genus. Notis enim commodius vteris, de quibus iudicare potes. Quae si bona sunt, rectius vteris. Sin mala, facilius tolerabis. Quandoquidem iuxta Plautum, “Nota mala, mala non sunt.” Ignota vero cuiusmodi futura sint, incertum est. Fit autem saepenumero, vt quae in expetendo putaris prima, in experiundo repudies.
Cum dubia incertis versetur vita periclis. Pro lucro tibi pone diem quicunque laboras.
Cum dubia vita versetur incertis periclis. Quicunque laboras, pone diem pro lucro tibi.
Quia dubia inconstantes habet vita difficultates. Pro fructu tibi proba diem quicumque laboras.
Erasmi commentarium
Planudes Graecus legit ‘in certis,’ vt sint duae dictiones. Sic enim vertit: Τοῦ βίου ἀμφιβόλου φανεροῖς ἐπὶ πήμασιν ὄντος, | πᾶς μοχθῶν πρὸς κέρδος, κέρδος ὅπερ ζῇς ἡγοῦ. Cum igitur vita per se incerta, versetur in periculis incertis, vnumquenque vitae diem in lucro deputa, vnusquisque enim dies poterat esse vltimus, et incertum erat an tibi contingeret. Ergo in tot vitae periculis quicunque dies non eripitur, is in lucro est imputandus. Quicunque laboras: id est, quicunque solicitus es, et angeris huius vitae malis. Tametsi, vt dixi, non ignoro Planudem secus exposuisse. Sed non est sententia illum per omnia sequi. Nam mihi magis probatur, vt legamus incertis vnica dictione, ad hunc modum. Cum vita dubia versetur, id est iactetur, incertis periclis, id est casibus. Nam pericula hoc minus a nobis vitari possunt, quod incerta sunt. Vitasti naufragium, non vitasti ruinam; vitasti bellum, incidis in latrones; vitasti pestem, morderis a vipera. Mille periculis obnoxia est hominis vita, atque his quidem incertis, et ob id ineuitabilibus.
Vincere cum possis, interdum cede sodali. Obsequio quoniam dulces vincuntur amici.
Cum possis vincere, interdum cede sodali. Quoniam dulces amici vincuntur obsequio.
Vincere quamvis possis, nonnumquam concede amico. Obedientia quia grati vincuntur amici.
Erasmi commentarium
Nihil hoc disticho elegantius fingi potuit. Obsecundandum aliquoties amicis, et de tuo iure concedendum. Siquidem ea facilitas ac morigeratio retinet amicos in amicitia. Contra quidam dum obstinate rixantur de lana caprina, malunt amicitiam rescindere, quam vlla in re obsequi animo amici.
Ne dubites, cum magna petas, impendere parva. His etenim rebus coniungit gratia charos.
Cave inferre litem, cum quo gratia iuncta est tibi. Ira generat odium, concordia nutrit amorem.
Dissensionem incipere cave, cum quo tibi favor iunctus est. Ira inimicitiam facit, benevolentia facit amorem.
Erasmi commentarium
Cauendum est ne per inimicitiam lis incidat cum amico, propterea quod ex iurgio resident in animis vestigia quaedam, quae beneuolentiam vertunt aliquoties in odium. Et non optime coire solet semel rescissa concordia. Ergo morositas omnis et asperitas debet abesse ab amicitia.
Servorum ob culpam cum te dolor urget in iram, Ipse tibi moderare, tuis ut parcere possis.
Cum dolor urget te in iram ob culpam servorum, Ipse moderare tibi ut possis parcere tuis.
Servorum propter culpam cum te luctus urget in iram, Ipse tibi tempera, culpis tuis ut parcere possis.
Erasmi commentarium
Ne punias seruum aut discipulum, quandiu senseris te ira commotum. Pessimus enim autor rerum gerendarum ira. Sed prius temperes animo tuo, vt sedata iracundia, vel ignoscas, vel mitius punias. Ita philosophus quidam, “Punirem te,” inquit seruo, “ni iratus essem.” Et Plato sublato in seruum baculo, rogatus quid ageret, “Ego,” inquit, “castigo hunc intemperantem,” se ipsum significans ira concitum.
Quem superare potes, interdum vince ferendo. Maxima enim morum semper patientia virtus.
Potius conserva quae sunt iam parta labore. Cum labor est in damno, mortalis egestas crescit.
Conserva autem qui sunt iam fructus laboris. Cum labor perditur, auget mortalis paupertas.
Erasmi commentarium
Facilius ac tutius est seruare quod tuo labore quaesitum est, quam sarcire quod profusione diminueris ac detriueris. Cum enim laboratur integra re, facile defenditur inopia. Verum cum laboratur in damno sarciendo, increscit et obruit nos egestas.
Dapsilis interdum notis, charis, et amicis, Cum fueris felix, semper tibi proximus esto.
Cum fueris felix, semper esto proximus tibi, Interdum dapsilis notis, charis, et amicis.
Benevolens interdum notis, caris, et amicis, Cum fueris fortunatus, semper te proximum habe.
Erasmi commentarium
Cum tu felix, hoc est lauta fortuna, fueris interdum dapsilis, id est liberalis, notis, charis, et amicis - notis, vt vicinis, charis, quos diligis, amicis, vt cognatis - semper tibi proximus esto: interdum in illos sis beneficus, in te semper. Et ita amicis sis amicus, vt tibi ipsi sis amicissimus.
.svg)
